29. 04. 2022     22:50

Պետական պաշտոնյայի հետ, ազատ ու անսեթևեթ շփման հասնելու համար միայն հարցազրուցավարի ‹‹անարխիզմը›› բավարար չէ: Նաև զրուցակիցն էլ պետք է ենթակարգային (սուբորդինացիոն) բարդույթներից ձերբազատված լինի, որ ամենակնճռոտ հարցերի շուրջ փոքր-ինչ թեժ խոսակցությունն անգամ կողմերից որևէ մեկի ներքինում բարոյահոգեբանական նստվածք չթողնի: Նույնիսկ հարցազրույցը քննարկման վերաճի: Ու, կարծես թե, այդպես անկաշկանդ ու թեթևընթաց ստացվեց ԿԳՄՍ նախարարի տեղակալ Արա Խզմալյանի հետ դեռևս անցած տարի սկսած զրույցի շարունակությունը:

ԱՄԵՆԱՄԵԾ ԲԱՑԹՈՂՈւՄԸ ԿՐԹԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈւՄ Է

Տիգրան Մարտիրոսյան - Մեկ տարի առաջ սկսած մեր զրույցը մի տեսակ կիսատ մնաց: Առավելապես խոսեցինք պատմատեսական խնդիրներից: Կարելի է ասել՝ որբ մնացին վարչական-համակարգային հարցերը: Արդ հասցեական տիրոջը փնտրող առաջին հարցը հետևյալն է. ի՞նչ գնահատական կտաք ներկայումս թատերական բնագավառին, ի՞նչ վիճակում է այն:

Արա Խզմալյան – Եթե կհիշեք մեր նախորդ զրույցի ժամանակ ասացի, որ բոլոր արվեստների մեջ ամենախնդրահարույց ոլորտը մնում է թատերական բնագավառը՝ միջազգային հարաբերությունների սակավության և գեղարվեստական ձևերի հնամաշության տեսակետից: Բայց բարեբախտաբար, անցած տարի մի քանի անակնկալներ եղան. գոնե միջազգային փառատոներին մասնակցայնության տեսանկյունից լավ արդյունքներ գրանցվեցին: Ըստ էության՝ պետական խրախուսման մեխանիզմների, այդ թվում՝ զգալի կապիտալ հատկացումների վեկտորներն ուղղված են եղել հատկապես այն թատրոններին, որոնք իսկապես ակտիվ են եղել: Օրինակ՝ միջազգային հարթակներից չեխովյան փառատոնի երիտասարդական ֆորումին (որին դուք էլ եք մասնակցել), Կ.Ստանիսլավսկու անվան ռուսական դրամատիկական թատրոնի մրցունակ ներկայությունը: Հույս եմ տածում, որ այդպիսի միտումները կլինեն շարունակական և որպես ուղերձ կծառայեն այլ թատրոններին: Այն պատճառով, որ մենք, այո՛, գնալով պետք է ավելի ու ավելի սեղմենք մշակութի ոլորտի զուտ սոցիալական գործառույթը: Պրոֆեսիոնալիզմի նախապայմանով պետական միջոցներն ուղղենք դեպի միջազգային և հանրային հետաքրքություն ներկայացնող կառույցներ: Սա շատ կարևորում եմ, և հուրախություն ինձ՝ մեր թատրոնների ղեկավարները դրական են արձագանքում այս սկզբունքին՝ շեշտելով, որ աննախադեպ ռազմավարական մոտեցում կա այլևս պետական միջոցների բաշխման տրամաբանության մեջ: Հասկանում եք, տասնամյակներ շարունակ լավ աշխատող կազմակերպություններին ասել են, որ՝ դե դուք լավ եք աշխատում, դուք ձեր գլխի ճարը կտեսնեք, թողեք ձեզանից գումարը կրճատենք, տանք վատ աշխատող կառույցներին: Նման բան չի լինելու, և բոլոր իմաստներով խստացնում ենք պետական ֆինանսավորման չափանիշերը:

Թայֆայական մտածողությունն այլևս անցյալում է

Տ.Մ. - Ձեր նշած ԱՊՀ և Բալթյան երկրների ֆորումին մեր շնորհալի  ռեժիսորներից Գոռ Մարգարյանի բեմադրած ‹‹Гардения›› ներկայացման մասնակցությունն, իրապես, հաջողություն կարելի է համարել, մանավանդ, որ այդ երիտասարդական միջոցառման քննադատների կլոր սեղանին բոլոր երկներից բանախոսներ ունեին միայն Ռուսաստանը, Բելոռուսն ու Հայաստանը՝ ի դեմս նախարարության կողմից արդեն երրորդ տարին դրամաշնորհային աջակցություն ստացող ՀԹԳՄ ‹‹Թատերակետեր›› թատերագիտական կայքի:

Ա.Խ. – Ոչ միայն իբրև պաշտոնյա, այլև՝ թատերագիտական կրթություն ստացած մարդ, մեծ ցանկություն ունեմ, որ կայքը, իր նախանշած տեսլականին հավատարիմ մնալով, իսկապես, որպես մասնագիտական քննարկումների, տարակարծության, հակադրությունների հարթակ ձևավորվի ու զարգանա: Միևնույն ժամանակ խստագույնս պահելով էթիկայի, փոխադարձ հարգանքի մթնոլորտը, որպեսզի պետությունն իր ֆինանսական հատկացումների համար ամաչելու տեղ չունենա: Ընդհանրապես, ինձ թվում է, որ թատերարվեստի այս տիրույթում իրավիճակը մեր աչքի առաջ փոխվել ու փոխվում է: Թայֆայաբազությունն ու կաստայական մտածողությունը կարծես թե հարկադրված նահանջում են: Մենք դրա ականատեսն ենք եղել: Մենք տեսել ենք՝ ինչ բան են խմբավորումները, պարագլուխներն ու դիկտատորական պահանջատիրությունը: Գիտեք, որ գործում է թատերահամերգային կազմակերպությունների խորհրդը, որտեղ բավական առողջ հարաբերություններ են առկա: Նախարարության և այս խորհրդի միջև չափազանց արդյունավետ հարաբերություններ են ձևավորվել: Մենք պարբերաբար հանդիպում ենք և քննարկում թատրոնների խաղացանկային քաղաքականությունը, բռնած գեղագիտական ուղղվածությունը: Ի վերջո, ճշտվում է թատրոնի դիմագիծն ու ուղերձը հանրությանը:  

Տ.Մ. – Ամոթն, իհարկե, պիտանի զգացում է, բայց այդ մասին հաջորդ հարցին: Այժմ, վերադառնալով ձեր նախորդ հարցի պատասխանին, պետք է ասեմ, որ իրոք նյութատեխնիկական զարգացման փաստացի քայլեր անում եք: Երկու-երեք թատրոններին ուղղված կապիտալ ծախսերը տրամադրող ու հուսադրող են: Բայց և այդուհանդերձ, հայ թատերարվեստի զարգացման տեմպերը թատրոնների քանակի տեսակարար կշռի տեսանկյունից ոգևորող չեն: Որո՞նք են խոչընդոտող գործոնները:

Ա.Խ. – Նախևառաջ հարկ է նշել, որ այդ կապիտալ հատկացումները ոչ թե նվիրատվություն են տվյալ կառույցներին, այլ դրանց հանդեպ որակապես նոր պահանջի դրսևորում: Մենք թատրոնների հանդեպ մեր մասնագիտական պահանջները հաճախ մեղմ ու զուսպ ենք ձևակերպում՝ հասկանալով, որ որակյալ երաժշտական ներկայացում ստեղծելու համար տվյալ թատերական կոլեկտիվը պետք է տարրական գույքային ռեսուրս և նյութատեխնիկական բազա ունենա: Թատերական կոլեկտիվն այդ դեպքում պետք է պատրաստ լինի ապահովելու բոլորովին այլ գեղարվեստական ու գեղագիտական դրսևորումներ: Ես այս հարցում զգուշավոր լավատես եմ, որովհետև վերջերս օրինակ ներկա եղա Հակոբ Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնի փորձերից մեկին և համոզվեցի, որ այս թատրոնում հրաշալի ձայնային տվյալներ ունեցող դերասաններ կան: Ուղղակի պետք է նրանց հնարավորությունները առավելագույնս արդյունավետ օգտագործել: 

 Տ.Մ. - Դա հարցի առաջին մասին է առնչվում, որից պակաս կարևոր չէ երկրոդը:

Ա.Խ. - Այո, հիմա՝ մեր թատերարվեստի զարգացման ցանկալի տեմպը խաթարող խնդիրների մասով. ամենամեծ խնդիրը կրթությունն է, ինչի մասին ես տասնամյակներ շարունակ խոսում եմ: Այն կրթությունը, որը մեր ուսանողները ստանում են, բավարար չէ աշխարհի հետ նույն լեզվով խոսելու համար: Մտքիս փոխաբերական շերտը պարզեցնելու համար պետք է բերեմ հետևյալ օրինակը. պատկերացրեք աշխարհի միջազգային լեզուն անգլերենն է, իսկ մենք ապագա սերնդին լոկ եբրայերեն սովորեցնելով ենք կրթում: Ապա ասում ենք՝ գնացեք այդ լեզվով հարաբերեք միջազգային բիզնես միջավայրի հետ: Պարզ է, որ այդ լեզուն ոչ ոք չի ընկալելու: Գերազանց մասով մեռած լեզու ենք սովորեցնում ամենակենդանի գործընթացները ենթադրող արվեստում աշխատելու համար: Սա հավասարապես վերաբերում է նաև կինոկրթությանը, որը չի՛ կարող նույնական լինել թատերական կրթության ձևի և բովնադակության հետ: Բազմաթիվ առիթներով եմ շեշտել, որ մեծապես լաբորատոր աշխատանք ենթադրող կինոկրթությունը չի՛ կարող անջատված լինել արտադրությունից, գործնական աշխատանքի փորձ ձեռք բերելուց: Այսինքն խնդիրների ամենամեծ օջախը կրթական մեթոդաբանության տիրույթում է:

Արվեստի բուհը չի կարող շատ ուսանողներ ունենալ,

առավել ևս՝ փոքր երկրի

Տ.Մ. – Իսկ հարակից ենթախնդիրներ կա՞ն

Ա.Խ. – Զարգացմանը խոչընդոտող հանգամանքներից մեկն էլ միջազգային գործընթացներից ընդհանուր մեկուսացածությունն է: Քիչ բան դիտելն ու լսելը: Նույն թատերագիտական ոլորտում տեսական գրականության հրաշալի շտեմարան կա ձևավորված, որից մեր ապագա փորձագետները պարզապես տեղյակ չեն: Համաշխարհային ճանաչում ունեցող բեմադրիչների անուններն անգամ չեն լսել: Եվ իհարկե պրոֆեսորադասախոսական կազմի ներուժն ու կենսունակ կրթության մասին պատկերացումները: Էլ չեմ խոսում ծավալների մասին: Չի՛ կարող արվեստի բուհը մեծաքանակ լինել, առավել ևս՝ փոքր երկրում: Մեր երկրում տարեկան մինչև քսան ռեժիսոր և վաթսունից յոթանասուն դերասան պատրաստելը, մեղմ ասած, նորմալ չէ: Թեպետ ես տեղյակ եմ, որ անցած տարի այդ թվերը բավականին կրճատվել են, ինչը լավ է: Քչաքանակ ուսանողական հանրույթն արդեն իսկ որակի և ճաշակի նշան է: Սա այն դեպքն է, երբ վստահաբար կարող ենք պնդել, որ քանակը որակ չի որոշում, այլ հակառակը. որակն է քանակ թելադրողը:

Տ.Մ. - Ես գոնե մեկ ուրիշ առանցքային խնդիր էլ վստահաբար կարող եմ նշել, որի պատճառն էլ կուզենայի ճշտել: Միջին սերնդից բարձր տարիքի մեր գեղարվեստական ղեկավարները սերնդափոխության հարցում խուսափում են ակտիվությունից: Չեն նախապատրաստում իրենց փոխարինողին և ինձ համար առկախված մտահոգիչ հարց է մնում, թե ո՞վ է տարիներ հետո փոխարինելու ավագ սերնդին:

Ա.Խ. – Պատասխանս շատերի համար կարող է անընդունելի լինել: Այդուհանդերձ կարծում եմ, որ պետության համար ավելի առաջնային է ունենալ պրոֆեսիոնալ մենեջեր և լավ տնօրեն, քան գեղարվեստական ղեկավար: Իրավական հիմնավորում չունեցող գեղարվեստական ղեկավարրի «պաշտոնը» ոչ թե մասնագիտություն է, այլ վարկանիշ: Այսինքն, եթե մենք ունենք հանրային հեղինակության և միջազգային ճանաչման տեր արվեստագետ, նա ինքնաբերաբար գեղարվեստական ղեկավար է դառնում: Այդ է պատճառը, որ գեղարվեստական ղեկավարներ չունեցող կառույցների տնօրեններին չեմ հորդորում այդ հաստիքային բացը լրացնել: Դա արհեստական և ինքնանպատակ կլինի: 21-րդ դարի թատրոնը այլ մոտեցում է պահանջում: Մենք այնքան հարուստ չենք պետական գույքի և ռեսուրսի տեսակետից, որ այն ամբողջապես մեկ անձի ճաշակի և քմահաճույքի տիրապետությանը հանձնենք: Անգամ՝ ամենաբարձր պատկերացումներն ունեցող արվեստագետի: Թատերական տարածքը պետք է ծառայի բազմաթիվ ձեռագրերի, հետևաբար նաև՝ բազմաճաշակությանը: Այս հարցերի լիազորումը օրենսդրական ամրագրումով վերապահված է պետեական ոչ առևտրային կազմակերպության տնօրենին: Երբ մենք ասում ենք, թե ինչպե՞ս կարող է տնօրենը հասկանալ գեղարվեստական գործընթացները, կներեք, բայց այդ պաշտոնի համար հայտարարված մրցույթի համար տնօրենները ներկայցնում են տվյալ կառույցի զարգացման ծրագիր: Սա նշանակում է, որ նա պե՛տք է գիտենա, թե ու՛ր է գալիս և ինչի՛ հետ կարող է գործ ունենալ: Ուրախությամբ կարող եմ ասել, որ վերջին երեք տարիների ընթացքում մեր որդեգրած կադրային քաղաքականությունն իր դրական արդյունքները տալիս է: Թող այդ շրջանի նոր տնօրենների գործունեությունը համեմատեն նախորդների աշխատանքի հետ և ինքնուրույն հետևություններ անեն ու միգուցե  համոզվեն, որ գեղարվեստական ղեկավարի խնդիրը չի կարող լինել պետական առաջնահերթություն:

Գեարվեստական ղեկավարն ինքնակա արժեք է

Տ.Մ. – Նոր չեք ծանոթ համառամատությանս, ուստի հարցն ավելի կխորացնեմ: Խնդիրը թատերական ոլորտում այդ ինքն իրեն գոյավորող մարդ-արժեքի  պակասորդի՞, թե՞ դրա ձևավորմանը նպաստող միջավայրի բացակայության մեջ է:

Ա.Խ.- Երբ մենք ասում ենք «գեղարվեստական ղեկավար», դրա տակ շատ մեծ իրողություններ ենք դնում: Մինչդեռ ես կոչ եմ անում խոսել ոչ թե գեղարվեստական ղեկավարութան, գեղարվեստական առաջնորդության կամ գեղարվեստական գերակայության մասին, այլ պրոֆեսիոնալիզմի մասին: Մենք ոչ թե գեղարվեստական ղեկավարների դեֆիցիտ ունենք, մենք պրոֆեսիոնալ ռեժիսորների պակասորդ ունենք: Մեր քննարկումը սխալ ուղղությամբ ենք տանում: Թատրոնի խնդիրները գեղարվեստական ղեկավարը չի լուծելու: Թատրոնի խնդիրները լուծելու են պրոֆեսիոնալ կադրերը: Եկեք խոսենք  այն մասին, որ մի ամբողջ բլոկ մեր թատերական համակարգում բացարձակապես մերկ է: Դա տեխնիկական սպասարկման ոլորտն է: Իսկ բեմանկարչության բնագավառը բարվո՞ք վիճակում է, մեզ բավարարու՞մ է: Չ՛ի կարող քսանմեկերորդ դարի ներկայացման միակ առավելությունը լինել որպես թե հոգեբանական ճշմարտությունը: Իսկ վիզուալ կո՞ղմը… Պլաստիկական, գունային և գծային լուծումները շատ դեպքերում պարզապես անտեսված են: Ես ասել եմ ու կրկնում եմ, որ Հայ թատրոնն այսօր ցամաքում է սցենոգրաֆիական աղքատության պատճառով: Նույն արտիստը բեմանկարչության մի մաս է, ռեժիսորն ինքն էլ իր տեսակի մեջ բեմանկարիչ է: Բեմը մի ամբողջ կտավ ու ճարտարապետություն է:

Տ.Մ. - Իսկ ե՞րբ է լուծվելու թատերախոսի աշխատանքային վայրի տրմադրման հարցը: Մանսավորապես՝ մասնագիտական դիտման համար նպաստավոր տեղի տրամադրման հարցը, որպեսզի թատերագետը կարողանա դետալի՝ միմիկայի, ձայնի տոնի նրբերանգի, դրանց համադրման ու հակադրման հետ աշխատել:

Ա.Խ.- Չեմ կարծում, որ թատերագետ Տիգրան Մարտիրոսյանին որևէ մեկը կխոչընդոտի ներկայացում դիտել: Կա պետական քաղաքականություն՝ ըստ որի նվազագույնի պետք է հասցվի հրավիրատոմսերի տրամադրումը, որովհետև բոլոր մեր մշակութային հաստատությունների վրա հսկայական սոցիալական բեռ է դրված: Կենսաթոշակառություն ունեցողներին ենք անվճար տոմսեր տրամադրում, աբոնեմենտային համակարգում տոմսերի արժեքը նվազեցված է, բնականաբար զոհվածների ընտանիքների անդամներին ենք տոմսեր տրամադրում: Մեզ ամեն օր դիմում են անհատույց դահլիճ տրամադրելու խնդրանքով: Եթե մենք անհատույցի տրամաբանությամբ առաջնորդվենք, մենք իրավունք չունենք որևէ մի տնօրենից պահանջել ֆինանսական արդյունավետություն:

Տ.Մ. – Միևնույն ժամանակ թատերախոսը ամսվա կտրվածքով 300.000-ից-500.000 ՀՀ դրամ գումար չի՛ վաստակում, որ կարողանա այդ ժամանակահատվածի համար իր բյուջեից 30.000-50.000 հատկացնել թատրոնների, կինոթատրոնների թանգարանների ու համերգների տոմսարկղներին: Հատկապես, որ ներկայացումներ կան, որոնք մի քանի անգամ դիտելուց հետո նոր կարելի է թատերախոսական հեղինակել:  

Ա.Խ. – Այստեղ ինձ թվում է, նաև մոտեցումնեի խնդիր է: Տոմսի համար վճարելը խոսքի լիակատար ազատություն է տալիս: Անվճար մուտքը որոշակի կաշկանդվածություն է առաջ բերում: Այդ կամա թե ակամա պարտավորվածությունից տուժելու է փորձագետի սկզբունքայնությունը։

Տ.Մ. – Այդ իսկ պատճառով էլ կարծում եմ, որ ոչ թե թատրոնը պետք է իր բարի կամեցողությամբ կամ հաշվենկատությամբ աշխատանքային տեղ տրամադրի, այլ համապատասխան իրավական ակտ՝ հրաման կամ որոշում պետք է լինի, ըստ որի թատերագիտական կրթություն ունեցող գործող թատերախոսների համար աբոնեմենտային համակարգի պես մի մեխանիզմ (մոտավորապես Աժ և Կառավարության նիստերը լուսաբանող լրագրողների հայտագրման ընթացակարգով) գործարկվի: Գործող թատերախոս հասկացությունը ենթադրում է, որ տվյալ աձը նախորդ տարվա ընթացքում առնվազն երկու-երեք հոդված պետք է հեղինակած լինի: Եվ դիմելով նախարարություն ու ստանալով այդ տարվա երկու թատերաշրջանների անցաթղթային լամինացված վկայականը, պարտավորվում է առնվազն ութը՝ 3-4 էջ կազմող, կամ հինգ՝ 5-6 էջ կազմող, կամ էլ երեք՝ 8-10 և ավելի էջ կազմող և պարտադիր կերպով ներկայացման թերություններն ու ձեռբերումները ներկայացնող հոդվածներ հեղինակել նշված ժամանակահատվածում: Որևէ ներկայացումը դիտելու համար երկրորդ անգամ ցանկություն ներկայացնելով, պարտավորվածություն է ունենում հենց այդ ներկայացման մասին թատերախոսական գրել: Որևէ ներկայացում երեք և ավելի անգամ դիտելու ցանկություն ներկայացնելու դեպքում արդեն պարտավորված է ծավալուն հոդված հեղինակել: Ի վերջո ներկայումս թատերախոսները առավելագույնը տասնըհինգ հոգի կլինեն և այդ փորձագիտական համայնքի անխոչընդոտ գործունեության համար անհնար չէ ասածս իրագործել:

Ա.Խ. – Սա արվեստի քննադատության խթանման գործիքակազմի կոնկրետ մոդելի պրակտիկ առաջարկ է, որը խորքային քննարկման կարիք ունի: Ուստի առաջարկում եմ թատերահամերգային հաստատությունների խորհրդի և թատերախոսների հանդիպում կազմակերպել:Գուցեև երաժշտագետներին ընդգրկենք երաժշտարվեստի տեսանկյունից հարցի քննարկմանը մասնակից լինելու համար:

Տ.Մ. – Սիրով, բայց խնդիրների այս թնջուկի գոյացումը հետևանքն է նաև այն իրողության, որ առայսօր չունենք թատրոնի մասին համապարփակ օրենքը, ինչն ըստ մասնագիտական պատկանելության առանձնահատկությունների թատերական գործիչների իրավական կարգավիճակն ու աշխատանքային հարաբերությունները կկանոնակարգի, կհստակեցնի նրանց իրավունքներն ու պարտականությունները: Եղած օրենսդրական կարգավորումները չունեն ստեղծագործական աշխատանքի նրբություններին համապատասխանող ճկունությունը: Օրինակ՝ աշխատանքային օրենսդրությունը չունի իր ոչ յուրային դերասանին դեր չտվող գեղարվեստական ղեկավարի կամ մեկ այլ դերասանին աշխատանքից ազատող տնօրենի որոշումների սուբյեկտիվությունն ու օբյեկտիվությունը գնահատող կարգավորումներ: Ինչու՞ է մի տեսակ տաբուի կարգավիճակում այդ օրենքի հարցի լուծումը:

Ա.Խ.- Իմ վերաբերմունքը արվեստի առանձին ուղղությունների համար գրվող օրենքի հանդեպ խիստ բացասական է և մերժողական: Տարեկան լավագույն դեպքում երեք հաջողված ներկայացում ունենալով՝ թատրոնի մասին օրենքից խոսելն առնվազն անհասկանալի եմ համարում: Ես բերեմ կոնկրետ օրինակ. դուք գնել եք կոշիկ, որը սեղմում է ձեր ոտքը, բայց դուք անընդհատ փոխում եք ձեր վերնաշապիկը՝ ոտնամանը փոխելու փոխարեն: Տարբեր մարդկանց հարցնում եմ, թե ինչ են ակնկալում թատրոնի մասին օրենքից, և նրաց սպասումները բացարձակորեն կապ չունեն առանձին օրենքի հետ: Ձեր վկայակոչած աշխատանքային օրենսդրության մեջ համապատասխան փոփոխություններ անելուց հետո մենք կունենանք անհրաժեշտ կարգավորումները: Ինչպես օրինակ՝ իմ անձնական նախաձեռնությամբ մենք կարողացանք խուսափել այն իրողությունից, որ թատերահամերգային դահլիճների տրամադրումը դիտվի որպես վարձակալություն: Կամ էլ համատեղ ջանքերով կարողացանք պետական գնումների համակարգը բարելավել՝ որոշակիորեն մեր ոլորտի առանձնահատկությունները ներկայացնելով: Հիմա աշխատում ենք համատեղության խնդրի կարգավորման վրա: Մենք չենք կարող յուրաքանչյուր ոլորտի խնդրի կարգավորման համար այդ բնագավառին վերաբերող առանձին օրենք գծել: Դա աբսուրդ է: Նույն կերպ խոսում են մեկենասության մասին օրենքից: Իսկ միգուցե հարկային օրենսդրությունը փոփոխությունների ենթարկենք և դրանով հարցը լուծվի: Եվ գիտե՞ք, թե ինչու է այս վիճակը, որովհետև մշակութային գործիչներն անմասնակից են մնացել օրենսդրական կարգավորումներին: Լավագույն դեպքում իրավաբանները նստել են ընդհանուր պատկերացմամբ օրենք են մշակել, և ոչ մի տեղ մշակույթի ոլորտի առանձնահատկությունը նկատի չի առնվել: Սա գալիս է նրանից, որ տասնամյակներ շարունակ մեր մշակութային իրականությունը զուրկ է եղել մասնակցայնության սկզբունքից: Տարիներ ի վեր քաղաքացիները ներգրավված չեն եղել երկրի օրենսդրական դաշտի բարելավման գործընթացներում: 

Օրենքի ընդունմամբ բնագավառը չի զարգանա

Տ.Մ.- Չե՞ք կարծում արդյոք, որ համակողմանի քննարկումների արդյունքում ստեղծված այդ օրենքի առկայության դեպքում մանր ու միջին դժգոհությունների լուծումն էլ կդադարեն ի դեմս նախարարության տեսնել: Այսինքն, այս կառույցի աշխատանքային ժամանակը շատ ավելի գլոբալ հարցերի լուծմանը կծառայի:

Ա.Խ. – Այս պաշտոնում իմ նշանակման պահից սկսած, մենք նվազագույնի ենք հասցրել նախարարության միջամտությունը տնօրենի և աշխատակցի հարաբերություններում: Մինչ այդ բազում էին դժգոհություն արտահայտող բողոքագրերը: Տնօրենը մանկապարտեզի վարիչ չէ, նախարարությունն էլ պատժիչ կենտրոն չէ: Բայց միևնույն ժամանակ տնօրենների կամայական որոշումները կանխելու համար պետական հատկացումների պայմանագրի հատուկ հավելվածում մանրամասն շարադրել ենք կառույցի աշխատանքի արդյունավետության չափորոշիչները: Տնօրենը, եթե կամենա միայն մեկ ռեժիսորի հետ աշխատել անընդհատ, պետք է հիշի, որ իր հետ կնքված պայմանագրում կետ կա, որի համաձայն՝ իր գործունեության արդյունավետությունը չափվելու է նաև հրավիրյալ ռեժիսորների քանակով: Յուրաքանչյուր տնօրեն պետք է հասկանա հետևյալը. ինքը պետական ծրագրի իրականացման շրջանակում ծառայություն մատուցող է: Այս տեսանկյունից պակաս մերժելի չէ այն իրավիճակը, երբ մարդիկ այնքան են կարծրանում մի տեղում, որ սկսում են պատկերացնել, թե ՊԵՏԱԿԱՆ թատրոնն իրենց տունն ու ընտանիքն է: Ես ուզում եմ հասկանալ՝ ո՞վ է երբևէ արտոնել պետական կառույցն իրենց սեփականությունը համարել:

Տ.Մ. - Եվ վերջում, ե՞րբ կգա այն օրը, որ Արա Խզմալյանը տարին գեթ մեկ-երկու մասնագիտական հոդված կհեղինակի:

Ա.Խ. – Այդ հարցը, անկեղծ ասած, ես էլ եմ ինքս ինձ տալիս: Հիմա ավելի շատ անցել եմ խոհափիլիսոփայական ու տեսական դատողությունների ակնթարթային գրառումների տիրույթ: Իհարկե կարոտում եմ հետազոտական աշխատանքը, բայց իմ պաշտոնավարումն էլ ծառայություն է: Ինչ-որ մի օր էլ դա կավարտվի և ես կվերադառնամ, երևի…