Սեղմիր
ԱՆՄԵՂ ՄԵՂԱՎՈՐՆԵՐԸ

05.02.2022  00:54

Ներ­կա­յա­ցու­մը լիար­ժեք ժա­մանց է ա­պա­հո­վում, երբ գե­ղար­վես­տա­պա­տում ամբողջա­կա­նութ­յամբ և­ իր տո­ղա­տա­կե­րում ա­ռած ա­սե­լի­քի հնչո­ղութ­յամբ մեզ պարգևում է գե­ղա­գի­տա­կան հա­ճույք: Ու երբ քո հոգ­սա­շատ կյան­քից կտրվում ես, որ տեղափոխվես մտա­ցա­ծին մի ու­րիշ աշ­խարհ, բայց հան­կարծ պար­զում ես, որ բե­մը քեզ նույն ի­րա­կան կյանքն է հրամց­նում` ա­նակն­կա­լի ես գա­լիս: Դու սկսում ես նույն այդ կյանքն ու քեզ գնա­հա­տել ոչ թե ներ­սից, այլ կող­քից: Սա­կայն այս դեպ­քում, ինչքան էլ, որ դառնանա բե­մա­կան պա­տու­մը, ոչ թե հու­սա­հա­տութ­յան գիրկն ես ընկնում, այլ ներ­կա­յաց­ման է­ներ­գե­տի­կա­յից ո­գեշնչ­ված ու կա­տար­սիս ապ­րե­լով հուսադր­վում ես:

Հան­դի­սա­տե­սը ներ­կա­յաց­ման ա­վար­տին այն­պի­սի բուռն ծա­փող­ջույն­նե­րով և­ ոգևորվա­ծութ­յամբ էր իր հիաց­մունքն ու շնոր­հա­կալ վե­րա­բեր­մուն­քը հայտ­նում դերասա­նախմ­բին, որ հա­վա­տում էիր, թե այս ան­գամ էլ թատ­րո­նը մի եր­կու հար­յուր հո­գու բու­ժեց: Երբ ռե­ժի­սո­րը իր մտահ­ղաց­ման ներ­սում բա­զում հնար­նե­րից հյուս­ված պատ­մութ­յու­նը ձևաս­տեղ­ծում է՝ կար­ևո­րե­լով լի­քը, ա­ռողջ, հյու­թեղ դե­րա­սա­նա­խա­ղը, ա­պա արդ­յուն­քում ստաց­վում է մեկ շնչով ըն­թա­ցող, բա­վա­կա­նութ­յուն պարգ­ևող, դիտար­ժան ներ­կա­յա­ցում:

Գի դը Մո­պա­սա­նի եր­գի­ծա­կան պատ­կեր­նե­րով ու նո­վե­լի ժան­րին բնո­րոշ անս­պա­սե­լի ա­վար­տով «­Փափ­լի­կը» պարզ մի ու­ղերձ է իր մեջ պա­րու­նա­կում: Կար­ևո­րը հասարակութ­յան մեջ զբա­ղեց­րած դիր­քը չէ, կար­ևո­րը նույ­նիսկ ու­ժեղ ու թույլ լի­նե­լը չէ, այլ մարդ մնալն է: Իսկ երբ մար­դիկ եր­կու ե­րես ու­նեն ու չու­նեն սկզբունք­ներ, սուտ հայ­րե­նա­սեր­ներ են և­ ու­նեն ըն­դա­մե­նը անձ­նա­կան շա­հեր, ու­րեմն ար­ժա­նի են ծաղ­րի ու ծա­նա­կի: Բե­մադ­րութ­յան հե­ղի­նակ Նա­րի­նե Գ­րի­գոր­յա­նը Մո­պա­սա­նի ծա­նոթ հերոս­նե­րին Հա­մազ­գա­յին թատ­րո­նի բեմ է տե­ղա­փո­խում եր­գի­ծա­կան շարժապատկեր­նե­րով ու հետ­ևե­լով Գի դը Մո­պա­սա­նին՝ նրա ու­ղեր­ձի սահմաններում, հա­ճույ­քով գա­նա­կո­ծում է նրանց:

Ներ­կա­յաց­ման պա­տու­մի հեն­քը ֆրան­կոպրու­սա­կան պա­տե­րազմն է: Այդ թե­մա­յի համա­տեքս­տում հայ հան­դի­սա­տես­նե­րը վեր­ջերս են ի­րենց մաշ­կի վրա զգա­ցել մարդկա­յին բնութ­յան ուժն ու թու­լութ­յու­նը, ա­կա­նա­տես ե­ղել տար­բեր մետամորֆոզա­յին դրսևո­րում­նե­րի: Պա­տե­րազ­մը ստի­պել է պրու­սա­ցի­նե­րի կող­մից պա­շար­ված ֆրան­սիա­կան Ռո­ւան քա­ղա­քից հե­ռա­նալ նրա բնա­կիչ­նե­րին, և ն­րան­ցից ու­թը հայտն­վել են դի­լի­ժան­սում: Ն­րանք տար­բեր սո­ցիա­լա­կան խմբե­րի պատ­կա­նող չորս զույգ ուղևորներ են` Կոմ­սը և Կոմ­սու­հին, մսյո և մա­դամ Լո­ւա­զո­նե­րը, եր­կու միանձ­նու­հի­նե­րը, Է­լի­զա­բեթ Ռուս­սեն և Կորն­յու­դեն (վեր­ջին­ներս ի­րար ան­ծա­նոթ զույգ էին): Հե­ղի­նակԳի դը Մո­պա­սան) – Վար­շամ Գ­ևորգ­յա­նը սկսում է ներկայացման պատ­մութ­յու­նը իր փետ­րե գրչով, ա­պա օգ­նում է ուղ­ևոր­նե­րին փոխադրա­մի­ջոց նստե­լու՝ հեր­թով ներ­կա­յաց­նե­լով նրանց կանգ-կադ­րե­րի մի­ջո­ցով: Հա­ջորդ տե­սա­րան­նե­րում փո­խադ­րա­մի­ջո­ցի ճկուն ու հնա­րա­միտ կա­ռույ­ցը ձևափոխվում ու վե­րած­վում է հյու­րա­տան ա­թոռ-սե­ղան­նե­րի, իսկ հե­տո է­լի հավաքվում ու դի­լի­ժանս է դառ­նում (բե­ման­կա­րիչ՝ Վիկ­տո­րիա Ռիե­դո Հովհաննիսյան): Ներ­կա­յաց­ման ըն­թաց­քում փո­խա­կերպ­վում է նաև հե­ղի­նակՎ. Գևորգ­յա­նը՝ դառ­նա­լով մե՛կ կա­ռա­պան, մե՛կ Տոտ քա­ղա­քի հյու­րա­տան սպա­սա­վոր, ի­հար­կե, չմո­ռա­նա­լով հե­ղի­նա­կի իր պար­տա­կա­նութ­յուն­նե­րի մա­սին: Հե­ղի­նա­կի մտա­հղաց­մա­նը հա­մա­պա­տաս­խան՝ նա միշտ հայտն­վում է անհ­րա­ժեշտ պա­հին և մետաղ­յա սկու­տե­ղին հար­վա­ծե­լով՝ տե­սա­րան­ներ է ազդա­րա­րում, դե­կոր­նե­րի տեղաշար­ժերն ի­րա­կա­նաց­նում:

Ներ­կա­յաց­ման հյուս­ված­քը դրվա­գա­յին կա­ռույց ու­նի, ռե­ժի­սո­րը ֆրան­սիա­կան նո­վե­լի է­ջե­րը թեր­թում է ա­սես լու­սան­կար­նե­րի (կանգ-կադ­րեր) ու ծաղր-շար­ժա­պատ­կեր­նե­րի սկզբուն­քով: Նա­րի­նե Գ­րի­գոր­յա­նի եր­ևա­կա­յութ­յունն այս ան­գամ էլ անհանգիստ դրսևո­րում է ստա­նում և տե­սա­րան­ներ ու փոխ­հա­րա­բե­րութ­յուն­ներ է կա­ռու­ցում մտքի սուր ար­տա­հայտ­չաձ­ևե­րով: Ներ­կա­յաց­ման մեջ խո­սուն է ոչ միայն տեքս­տը, այլ նաև կեր­պար­նե­րի համր երկ­խո­սութ­յուն­նե­րը, լի­նի դա մունջ խա­ղի շնորհիվ, սուլոցով, հա­յաց­քով թե ժես­տով: Ա­ռան­ձին տե­սա­րան­նե­րում ուղ­ղա­կի «խո­սում են» նույ­նիսկ դե­կոր­ներն ու հա­գուստ­նե­րը: Խո­սուն է նաև ե­րաժշ­տութ­յու­նը: Ռա­վե­լի «Բոլե­րոն» թե­լադ­րում է հստակ ռիթմ, ո­րին հետ­ևե­լով՝ դե­րա­սան­նե­րը ընդգ­ծում են իրենց հե­րոս­նե­րի շար­ժում­նե­րը: Ռե­ժի­սո­րը ռիթ­միկ կազ­մա­կերպ­ված այդ շարժումներով ձևագ­ծում է կեր­պար­նե­րի եր­գի­ծա­կան-բնու­թագ­րա­կան դիմապատկեր­նե­րը:

ԿոմսԴա­վիթ Հա­կոբ­յա­նը ծեր ու վախ­վո­րած է, Կոմ­սու­հի-Ալ­լա Սա­հակ­յա­նը՝ երիտասարդ ու բարձ­րաշ­խար­հիկ վար­քա­կեն­ցա­ղի ձևա­կան դրսևո­րում­նե­րով, մսյո Լո­ւա­զոԳա­գիկ Մա­դո­յա­նը հո­ղին ա­մուր կանգ­նած մեկն է՝ ձեռ­նար­կա­տեր լի­նե­լու հան­գա­ման­քով ի­րեն կար­ևո­րող, նրա կի­նը՝ տի­կին Լո­ւա­զո-Ար­մի­նե Անդ­րեաս­յա­նը սեթ­ևե­թող է, ան­հար­կի բարձ­րա­ձայն ու բուռն ար­ձա­գանք­նե­րով, եր­կու բա­րա­լիկ, երկար ու կարճ միանձ­նու­հի­ներ Մա­րիա Սեյ­րան­յա­նը և Սեր­գեյ Թով­մաս­յա­նը ա­սես մուլտ­ֆիլ­մե­րից են հայտն­վել, Կորն­յու­դեՆա­րեկ Բաղ­դա­սար­յա­նը հպարտ կեց­ված­քով հե­ղա­փո­խա­կան-դե­մոկ­րատ է, ան­չափ է­ներ­գիկ, իսկ ներ­կա­յաց­ման գլխա­վոր հերոսու­հին հնա­գույն մաս­նա­գի­տութ­յան տեր, փափ­լիկ տի­կին–­Տաթև Ղազար­յանն է: Վեր­ջի­նիս հան­դեպ, բո­լո­րը, բա­ցի դե­մոկ­րա­տից, ի­րենց ընդգծ­ված դի­մա­խա­ղով ու ժես­տե­րով ար­հա­մար­հանք են ցու­ցադ­րում ու մեր­ժե­լի կեց­վածք ըն­դու­նում, սա­կայնմինչև Փափ­լի­կի նրբաբ­լիթ­նե­րը կգրգռեին նրանց ա­խոր­ժա­կը: Խորշան­քը միան­գա­մից վե­րած­վում է վա­յել­քի:

Տաթև Ղա­զար­յա­նի հե­րո­սու­հին՝ իր ար­ևա­գույն խո­պո­պիկ­նե­րով ու ճեր­մակ ժի­լե­տով, ա­սես ան­մեղ ու բա­րի գառ­նուկ լի­ներ՝ նրան ոչն­չաց­նե­լու պատ­րաստ մյուս­նե­րի կողքին: Սա­կայն մեր գթասր­տութ­յան քույ­րը պարզ­վում է բա­րո­յա­կան ա­մուր սկզբունք­ներ ու­նի: Այդ բա­րի հրեշ­տա­կի պիրկ կամքն ու չճկվող ես-ը անս­պա­սե­լի արթ­նա­նում են, երբ Տոտ քա­ղա­քում պար­տադր­ված իջ­ևա­նե­լիս սկսվում է նրա և պրու­սա­կան սպա­յի հա­կա­մար­տութ­յու­նը: Հե­րո­սու­հու նախ աչ­քերն են թշնա­մուն արհամար­հում, հե­տո դի­մա­խաղն է այդ մա­սին խո­սում, ա­պա նրան տրվե­լու առաջար­կին հետ­ևում է հաս­տա­տա­կամ նե­տած «եր­բեք» բա­ռը: Լուռ պայ­քար է գնում նրանց միջև:

Չվ­հատ­ված սպան ֆի­զի­կա­կան վար­ժանք­նե­րի պտույտ­ներ է կա­տա­րում` ա­սես գա­լիք նվաճ­մանն ըն­դա­ռաջ: Ս­տե­փան Ղամ­բար­յա­նի կա­տար­մամբ պրու­սա­ցու մկան­նե­րի մարզ­վա­ծութ­յան ցու­ցա­դրութ­յու­նը միան­գա­մայն լուրջ ծի­սա­կար­գի է վե­րած­վում: Միայն թե այդ ու­ժի հետ ոչ մի կերպ չի հա­մա­տեղ­վում նրա ե­ռա­նիվ հե­ծա­նի­վը, ո­րին ևս հե­րո­սը նույն լրջութ­յամբ է վե­րա­բեր­վում։ Այս հա­կա­դրութ­յան արդ­յուն­քում Ղազար­յա­նի հե­րոսն է՛լ ա­վե­լի ծաղ­րա­լի վի­ճա­կում է հայտն­վում: Իսկ Փափ­լի­կը, իր երբեք-նե­րից հոգ­նած, անց­նում է կո­պիտ ժես­տե­րի լեզ­վին ու հե­տույքն է ցույց տա­լիս պրու­սա­ցուն:

­Պայ­քար է գնում նաև հե­րո­սու­հու և մյուս­նե­րի միջև, քա­նի որ պահ ա­ռաջ մեկ­նե­լու թույլտ­վութ­յան գի­նը փափ­լիկ տիկ­նոջ բա­րե­հա­ճութ­յու­նից էր կախ­ված: Ինչ­քան մեծանում է Փափ­լիկՏ. Ղա­զար­յա­նի հա­մառ դի­մադ­րութ­յու­նը, այն­քան կատակերգա­կան նոր գույ­նե­րով են բա­ցա­հայտ­վում մյուս հե­րոս­նե­րը, նրանց կեղծ բա­րե­պաշ­տութ­յունն ու կեղծ հայ­րե­նա­սի­րութ­յու­նը: Եր­կար ճնշում­նե­րից հե­տո Փափլի­կը ա­ռանձ­նա­նում է մյուս­նե­րից և­ ոտ­նա­հա­րե­լով իր հայ­րե­նա­սի­րա­կան սկզբունք­նե­րը, ներ­քին դրա­մա ապ­րե­լով՝ դի­մում է անձ­նա­զոհ քայ­լի՝ ի վեր­ջո տրվում է պրու­սա­ցուն:

Փափ­լի­կի կեր­պա­րը կա­տա­կեր­գա­կան ըն­կա­լու­մից հե­ռա­նում է դեռևս պրու­սա­ցու առջև Կոմ­սի ստո­րա­նա­լու տե­սա­րա­նում: Ա­ռա­ջին պլա­նում Կոմ­սը պրու­սա­ցու լվացվե­լու ծեսն էր ի­րա­կա­նաց­նում, իսկ այդ ծաղ­րա­լի պա­հին զու­գըն­թաց՝ երկ­րորդ պլա­նում խո­րը ցա­վի մա­սին է պատ­մում փա­կու­ղու ա­ռաջ հայտն­ված ու դեմ­քը ձեռքերի մեջ ա­ռած Փափ­լի­կի լուռ ներ­կա­յութ­յու­նը: Ցի­նիկ ու բա­րո­յա­զուրկ մար­դիկ հաս­նում են ի­րենց նպա­տա­կին: Փափ­լի­կը զո­հա­բե­րում է իր սկզբունք­նե­րը հա­նուն բոլո­րի: Ուղևորների առջև կա­նաչ ճա­նա­պարհ է բաց­վում դի­լի­ժան­սի հե­տա­գա եր­թի հա­մար:

Ներ­կա­յաց­ման ամ­բողջ ըն­թաց­քում, հիմ­նա­կան պատ­մութ­յա­նը զու­գա­հեռ, պայ­քար էր ըն­թա­նում նաև հե­ղա­փո­խա­կա­նի և պ­րու­սա­ցու միջև: Ն. Բաղ­դա­սար­յա­նի ստեղ­ծած կեր­պա­րը իր կենտ­րո­նաց­մամբ, պլաս­տի­կա­յով, կրքոտ ներ­կա­յութ­յամբ առանձնահատուկ նվա­ճում կա­րե­լի է հա­մա­րել: Ն. Բաղ­դա­սար­յա­նի խա­ղը վիր­տո­ւոզ է: Հու­զա­ռատ ու ջղագր­գիռ, ծխա­մոր­ճը բե­րա­նին իր հե­րո­սին, ով կրքոտ ու­տում է, միան­գա­մից եր­կու ա­թո­ռի վրա նստում, շարժ­վում մեծ քայ­լե­րով, զայ­րույ­թի պա­հին ձեռքն ըն­կա­ծը շպրտում, իր հայ­րե­նա­սի­րութ­յու­նը աղմ­կա­լից ար­տա­հայ­տում և­ ընդգծված ար­հա­մար­հում պրու­սա­ցուն, դե­րա­սա­նը ցույց է տա­լիս նաև ի­րա­կան դեմքով: Դա­նակ-պա­տա­ռա­քա­ղով սխրան­քի պատ­րաստ Կորն­յու­դեն, որ պատրաստվում էր հար­ձակ­վել թշնա­մի սպա­յի վրա, կես ճա­նա­պար­հին իր անվճռակա­նութ­յու­նից շփոթ­ված, կանգ է առ­նում: Նույ­նիսկ գի­նու գա­վաթ­նե­րը նրան չեն օգ­նում: Իր չի­րա­կա­նաց­րած սխրան­քի փո­խա­րեն, սա­կայն, նա արժ­ևո­րում է Փափլի­կի «եր­բե­քը»՝ նրա ճակատը համ­բու­րե­լով: Եվ իս­կա­պես, Դե­մոկ­րա­տը միակն է, որ ի­րա­պես մե­ղադ­րում է իր ճա­նա­պար­հա­կից­նե­րին` Փափ­լի­կին պրու­սա­ցու գիրկն ու­ղար­կե­լու հա­մար:

Ն­վա­զա­գույն տեքս­տով, թեթ­ևա­կի չա­փա­զանց­ված, ռիթ­միկ ու սա­հուն ուր­վագ­ծած շար­ժում­նե­րով (ռեժ. Յու. Կոս­տան­յան), սրա­միտ ու հեգ­նանք ա­ռա­ջաց­նող կատակերգութ­յու­նը ներ­կա­յաց­ման վեր­ջում հան­գու­ցա­լուծ­վում է դրա­մա­տիզ­մով: Ներկայացումն ա­վարտ­վում է այն­պես, ինչ­պես որ սկսվել էր՝ դի­լի­ժան­սի տեսարանով, սա­կայն այս ան­գամ Փափ­լիկն իր գոր­ծը կա­տա­րել էր և­ այլևս պետք չէր մյուս­նե­րին: Միայն հե­ղա­փո­խա­կանն է, որ փոր­ձում է սա­տա­րել նրան` մյուս­նե­րի կող­մից արհա­մարհ­ված ներ­կա­յաց­ման գլխա­վոր հե­րո­սու­հուն: Բո­լե­րո­յով սկսվող ներ­կա­յա­ցումն ա­վարտ­վում է հե­ղա­փո­խա­կան Մար­սել­յո­զով, ո­րը մինչ այդ ար­դեն հնչել էր Տո­տի պան­դո­կում` Դե­մոկ­րատՓափ­լիկ զույ­գի խրոխտ կա­տար­մամբ և ֆրան­սիա­կան դրո­շի ծա­ծան­մամբ: Այս ան­գամ, սա­կայն, Կորն­յու­դեի հոտն­կայս եր­գը տե­սա­ծից ու ապ­րա­ծից հնչող բո­ղոք էր: Ն­րան լուռ միա­նում է ա­նա­սե­լի դառ­նա­ցած Փափլի­կը՝ իր տխուր ու սա­ռած աչ­քե­րով: Այս զույ­գը՝ մեկն իր խո­ցե­լիութ­յու­նը ամպագոռ­գոռ կեցված­քի ետ­ևում թաքց­րած, մյու­սը՝ իր ու­ժեղ ես-ի ետ­ևում քո­ղար­կած, եր­կու­սով միև­նույն ցավն են ա­սես ապ­րում: Կարևո­րը հա­սա­րա­կութ­յան մեջ զբաղեցրած դիր­քը չէ, կար­ևո­րը նույ­նիսկ ու­ժեղ ու թույլ լի­նե­լը չէ, կարևո­րը ստաց­ված կամ չստաց­ված ար­տա­քին է­պա­տա­ժը չէ, կար­ևո­րը մարդ մնալն է…:

Հի­շեց­նեմ, որ Փափ­լի­կը թե՛ նո­վե­լում, թե՛ ներ­կա­յաց­ման մեջ, ի տար­բե­րութ­յուն պատու­մի մյուս հե­րոս­նե­րի, ոչ միայն ազ­գա­նուն, այլ նաև գե­ղե­ցիկ ա­նուն ու­նի՝ Էլիզա­բեթ Ռուս­սե: Գի դը Մո­պա­սանՎ. Գ­ևորգ­յա­նը ներ­կա­յաց­ման լույ­սե­րը մա­րում է, մո­մը փչում և վա­րա­գու­րում պատ­մութ­յու­նը: Հան­դի­սա­տեսն իր ծա­փող­ջույն­նե­րից հե­տո լքում է թատ­րո­նը ներ­կա­յա­ցու­մից ու դե­րա­սա­նա­խա­ղից ստա­ցած լու­սա­վոր զգա­ցում­նե­րով, թեև կյանք ու բեմ զու­գա­հեռ­նե­րով մտազ­բաղ:

Նյութի աղբյուրը՝ ԳՐԱԿԱՆ ԹԵՐԹ 10.09.2021

523 հոգի