26.11.2020   03:02

Կարելի՞ է, արդյոք, հրապարակային կարծիք հայտնել մի ներկայացման մասին, որը չես դիտել մինչեւ վերջ: Հավանաբար՝ ոչ: Այսքանով ես հնարավորություն եմ տալիս անտեսելու այս հոդվածը բոլոր նրանց, ովքեր Սունդուկյանի թատրոնում «Պեպո»-ի բեմադրությունից այլ տպավորություն են ստացել: Թեպետ, թույլ տվեք մի վերապահություն անել՝ արդյո՞ք սա Գաբրիել Սունդուկյանի «Պեպո» պիեսի բեմադրությունն էր: Առաջին կինտոների տեսարանը, ներմուծած կերպարները՝ մոցիքուլ Նաթելը, փեսա Դարչոն, Սունդուկյանի այլ երկերից եկած արտահայտություններն ու նախադասությունները հիշեցնում էին Համո Բեկնազարյանի հանրահայտ ֆիլմը: Անգամ այն պատկերը, երբ Կակուլին առաջարկում է Պեպոյին իր քամարը, կառուցված էր ոչ թե ըստ պիեսի, այլ ֆիլմում խաղարկված շարժումով ու բառերով: Այդ դեպքում սա 1935 թվականի ֆիլմի բեմադրությո՞ւնն է: Թե՞ մի ներկայացում, որ իրականացվել է Արմեն Գուլակյանի 1929 թվի բեմադրության տեքստի հիման վրա (այդ տեքստային տարբերակը զգալի չափով մտել էր նաեւ ֆիլմի սցենարի մեջ): Գուլակյանը դրամատուրգի տեքստում իրականացրած միջամտությունները բացատրել է հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո հասարակական գիտակցության մեջ տեղի ունեցած փոփոխություններով: Իսկ Արմեն Էլբակյանի տեքստային նորարարությունները, թերեւս, պետք է մեկնաբանել այսօրվա նախընտրական տրամադրություններով: Անկեղծ լինենք, ոչ բոլոր փոփոխություններն էին ծանոթ:

Այսպես, բեմի ձախ անկյունում դրված էր մի տոմսարկղ, որի վրա փակցված էին «Պեպո»-ի ազդարարներն ու Սունդուկյանի լուսանկարը՝ երբեմն լուսանկարի փոխարեն հայտնվում էր կինտոյի կերպարանքով Գաբրիել անունին արձագանքող անորոշ մի դեմք, որի խաղացած դրվագներից ես ավելի լավ պատկերացրեցի, թե ինչ է նշանակում բարոյախոսական դրամա, մի ժանր, որ առավելապես XVIII դարում էր տարածված: Սա պատմիչ չէր, բայց հանգիստ հաղորդակցվում էր հանդիսատեսի հետ, գործող անձ չէր, բայց երբեմն կրկնում էր գործող անձանց խոսքերը եւ տոմսարկղի պատուհանից մասնակցում գործողությանը: Սունդուկյանն էլ չէր, միայն մեծ թիֆլիսեցու տարբեր տողերից քաղած մտքերն արտասանում էր խորիմաստ արտահայտությամբ ու տափակացնում դրանք: Բեմադրության մեջ տեղ գտած շրջանաձեւ ու շարընթաց պարերի նպատակը, իմաստը պարզ չէ՝ եթե հին Թիֆլիսի մթնոլորտն է, ապա պայանական ձեւավորման մեջ շալախոյով դա չի ստեղծվի, ինչպես թիֆլիսյան բարբառը չի ստեղծվի «տո՛» ձայնարկությունն անչափ երկարացնելով: Եվ անգամ եթե ստացվեր՝ պարերը չափից շատ էին, հոգնեցնող, ձանձրացնող: Ձանձրացնող էր նաեւ խմբի եւ անհատի մեջ երկխոսություն կազմակերպելը՝ նման դրվագներում հնչող տեքստի բովանդակությունը կորչում էր, գործողությունը՝ դադարում: Ամբողջ ներկայացմանն անդրադառնալ մեզ մոտ, իհարկե, չի ստացվի արդեն հայտնի պատճառով, սակայն մի քանի դրվագ առանձին կքննենք: Հետաքրքիր է Գիքոյի (Ռուդոլֆ Ղեւոնդյան) վատ լուրերը Շուշանին, իսկ հետո Պեպոյին պատմելու դրվագը:

Հետաքրքիր է, քանի որ 1965 թվին լուսահոգի Էդգար Էլբակյանի Գիքոյի նշանավոր կատարման մեջ գնահատվել էր նաեւ այս հատվածում հարազատներին գույժը հայտնելու պարտականության եւ դրա դեմ ներքին դիմադրության բախումը: Դրա հիմքը տեսնում ենք նաեւ Սունդուկյանի պիեսում՝ Գիքոն զբաղվում է քթախոտով, որ հետաձգի լուրը հայտնելու պահը: Արմեն Էլբակյանի բեմադրության մեջ էլ մինչ հայտնելը Գիքոյի համար կար գտնված գործողություն՝ նա տարվում է Կեկելի հետ պարելով եւ Շուշանը դժվարությամբ է նստեցնում նրան խոսելու: Ի՞նչ է սա, կերպարի անտարբերության արտահայտությունը: Ուրախ պարելը եւ մանր գործողության մեջ զբաղմունք գտնելը նույն իմաստը չեն կրում: Ներկայացման սկզբին, երբ քաղքենիների խումբը հարցնում է Կեկելին (Տաթեւիկ Հոռոփյան) նշանածի անունը, տեսնում ենք, որ հերոսուհին ոչ թե սպասում է իր բախտին, այլ սիրահարված է եւ երբ հայտնի է դառնում, որ Դարչոն հրաժարվում է, նա մի սիրային ողբերգություն է խաղում: Հնչում են ոչ թե վիրավորված արժանապատվությունից, այլ կոտրված սրտից ծնված խոսքեր: Թերեւս կարելի էր համաձայնել նման մեկնության հնարավորության հետ, սակայն ներկայացման առաջին գործողությունում Կեկելի կերպարն այնքան է շեշտված, խաղարկված ամեն տեսարանում, իսկ Պեպոյի մասնակցությունն այնքան է նվազեցված, որ հարց է առաջանում՝ գուցե Կեկելն այս բեմադրության մեջ ավելի՞ կարեւոր կերպար է, քան իր եղբայրը: Դերասանուհուն արժե մեկ այլ հարց տալ՝ արդյոք կարո՞ղ էր նրա մարմնավորած օրիորդը գոնե մեկ բառ հանգիստ արտաբերել, առանց ամբողջ մարմնով խոսքին մասնակցելու: Թե՞ նրա բոլոր խոսքերը հոգեկան ծայրահեղ լարման արտահայտություն էին:

Պեպոն Տիգրան Ներսիսյանի կատարմամբ գործող անձ չէ, կերպար չէ՝ կատարյալ հերոս: Գլուխը հետ գցած, հպարտ հայացքով, գեղեցիկ, ուղիղ կեցվածքով, մի փոքր լայն քայլերով այս երիտասարդը կարծես ամեն վայրկյան պատրաստ է հայտնի կինտո Լոփիանու պես պարել: Խոսքն էլ՝ վեհ, բանաստեղծական երանգով, մի փոքր երկարացված ձայնավորներով տանում է դեպի Երեւանի տարբեր համերգասրահներում կազմակերպվող պոեզիայի երեկոները: Ի տարբերություն կատարման սկզբնամասի, իր կերպարի հայտնի մենախոսությունը դերասանն սկսեց շատ պարզ, իսկապես գրավիչ, մի անկեղծ խոսակցություն վարելով հանդիսատեսի հետ: Սակայն մենախոսության ավարտին կրկին գերիշխող դարձավ «իդեալականացված» Պեպոյի խոսելաձեւը: Պեպոյի խրճիթ -Զիմզիմովի տուն՝ Գուլակյանի բեմադրության այս հակադրությունը հետագայում բազում խոսակցությունների առիթ դարձավ: Արդի բեմադրության մեջ այս հակադրությունը նույնպես ստացել է իր դրսեւորումը, թեպետ բեմի ընդհանուր ձեւավորումն ընթացքում չի փոխվում: Պեպոյի տունը ներկայացված է մի քանի արկղերով, որ մեկ որպես աթոռ են ծառայում, մեկ՝ սնդուկ: Զիմզիմովի բնակարանն առատորեն գունավորվում է հերոսների մուտքով եւ հիմնականում մեկ գույնով՝ ոսկեգույնով: Նախ դա տհաճ է աչքին եւ հոգնեցնող: Հասկանալի է միտումը՝ զգեստներով ցույց տալու տան ոսկի պատերը, միջավայրը, որ կհիշեցներ արդի օլիգարխներից մեկի տան աչքը հոգնեցնող անտուրաժը, հատկապես որ Զիմզիմովը (Արմեն Մարության) իր խոսքում առանձնացնում է, շեշտում «բարեգործություն» բառը:

Բեմադրողների մտահղացման մասին վստահ խոսել դժվար է, սակայն եթե Զիմզիմովի եւ արդիականության այս զուգահեռը ճիշտ է, ապա հասկանալի են դառնում առաջին գործողության կինտոների մասնակցությամբ տեսարանները: Նախ ներկայացումը բացող պատկերը՝ կինտոները մի տարօրինակ ծիսակարգով Միխո անունով մեկին կինտո են կարգում: Ի՞նչ է, կինտոները միջնադարյան ասպետական միաբանության նման գաղտնի կազմակերպությո՞ւն էին, Գիքոն էլ նրանց առաջնո՞րդը: Իսկ Կակուլին, թերեւս, որեւէ ստորաբաժանման ղեկավար՝ հաջորդող պատկերներից մեկում նա հրահանգում է գտնել ու իր մոտ բերել Դարչոյին եւ շուրջը հավաքված կինտոները պատասխանում են խմբով, գրեթե զինվորական կարգով: Այստեղ հասկանալի է դառնում նաեւ, թե ինչու է բեմադրողը Պեպոյին դարձրել լոթի պաժարնի՝ սա Պեպո Մամուլյանն է (Սունդուկյանի հերոսի իրական նախատիպերից մեկը), ապստամբության առաջնորդ, որ պիտի տանի հեղափոխական այս երիտասարդներին ընդդեմ օլիգարխ Զիմզիմովների: Իսկապես նախընտրական տրամադրություններ՝ մայր թատրոնի բեմում:

Նյութի աղբյուրը` ԱՌԱՎՈՏ Օրաթերթ 09.03.2017