17.10.2024 04:24
Թատերական հյուրախաղացներ շատ ենք ունենում, սակայն նրանցից քչերն են, որ անկախ իրենց կամքից կապվում են մեզ հետ և վերադառնալու համար միշտ նոր առիթներ են փնտրում: Նրանցից մեկը իր դերասանական կարողություններները վերջին տարիներին պարբերաբար հայ հանդիսատեսին հրամցնող ֆրանսուհի Աուրելիա Իմբերտն:
Տիգրան Մարտիրոսյան - Աուրելիա, մեր զրույցներից մեկի ընթացքում դու տեղեկացրիր, որ պատերազմի թեմայով թատերական նախագծի իրականացման փուլում ես: Պատմիր խնդրում եմ, ինչի՞ մասին է խոսքը:
Աուրելիա Իմբերտ - Ամեն ինչ սկսվեց այն ժամանակ, երբ կարդացի ‹‹Խառնաշփոթ եղած կյանք›› գիրքը, որն ինձ անբացատրելի կերպով ոգեշնչեց: Դա այն մարդկանց մասին է, ովքեր չէին ընտրել կռիվը, բայց դարձան պատերազմի զոհ: Եվ ահա, մոտ երկու տարի է պատերազմի մասին ներկայացման նախապատրաստական - հետազոտական աշխատանքներ եմ անցկացնում: Այդ աշխատանքների շրջանակի մեջ է մտնում քառասունչորսօրյա պատերազմի մասնակից երիտասարդ դերասանների հետ զրույցները: Այդ թվում նաև էթնիկ զտման ենթարկված արցախահայության ներկայացուցիչների հետ եմ հարցազրույցներ անցակացրել: Զրուցել եմ նաև ռուս - ուկրաինական պատերազմի բերումով Ռուսաստանից հեռացած երիտասարդների հետ: Նպատակ ունեմ նաև գնալ Ուկրաինա և նրանց հետ էլ զրուցել: Հետազոտական աշխատանքներս այդքանով չեն ավարտվել: Գնացել եմ նաև Իրաք, որպեսզի նախագծում ընդգրկվի քրդերի ցեղասպանության, հարցը: Ներկայացվի, թե ինչպես է իսլամական պետության գործողությունների հետևանքով մարդկանց կյանքը քաոսի վերածվել:
Տ.Մ. - Եվ ի՞նչ են տալիս քեզ այդ հարցազրույցները…
Ա.Ի. - Ես մոնտաժում եմ, և այդ պատմությունների ծաղկաքաղից այսպես ասած դրամատուրգիական տեքստեր եմ համադրում:
Տ.Մ. - Փաստորեն տուժած անձանց կենսագրությունների դրվագներով դոկումենտալ ներկայացում ես ստեղծում:
Ա.Ի. - Այո, բայց ցանկություն ունեմ ներկայացումը պոետիկ - երաժշտական ձևաչափով բեմադրել, որպեսզի այն ոչ թե դրամատիզմի տոնայնությանը տուրք տա, այլ ավելի շատ սիմվոլիկ լինի: Հենց այդ ապադրամատիզացման նկատառումով էլ ներառվելու է օպերային արտահայտչականությունը:
Տ.Մ. - Հետաքրքրության աստիճան անսովոր է… Իսկ այդ վերբատիմի սկզբունքով ստեղծվող դոկումենտալ պիեսի դրամատուրգիական մշակումն ի՞նքդ ես անում:
Ա.Ի. - Կարելի է և այդպես ասել, սակայն միաժամանակ ուզում եմ տեղեկացնել նաև, որ անխառն դոկումենտալ ժանրային լուծում դժվար թե ունենա ներկայացումը: Հնարավոր տարբերակներից մեկը այդ պատերազմական իրադարձությունները շեքսպիրյան համարժեք կռիվների հետ միաձուլելը կամ զուգահեռելն է: Բնականաբար, այդ դեպքում ներկայացումը կարվի Հայաստանի շեքսպիրյան ներկայացման համար:
Տ.Մ. - Լավ, ո՞րն է քո ներկայացման գաղափարադրույթը…
Ա.Ի. - Կոնցեպցիան դեռ վերջնականապես չի ձևավորվել, դեռևս այն ռոմանտիկ հումանիստական կոչի ու հորդորի փուլում է, որ հենց այս պահից պետք է պատրեազմները դադարեցնել: Եվ իմ հետամտած հիմնական միտքը պատերազմի հարցում ամենքիս պատասխանատվության աստիճանի մասին խոսելն է: Մարդկանց մեջ այդ հարցի առաջացմանը նպաստելը: Օրինակ՝ լինելով ֆրանսիացի, կարծում եմ՝ իմ երկիրը Արցախի էթնիկ զտման հարցում ունի իր բաժին պատասխանատվությունը, քանի որ այդ մարդկանց օրհասկան կացությունից զերծ պահելու գործուն, արդյունավետ քայլեր առանձնապես չի նախաձեռնել: Գիտեմ, որ իմ ներկայացումը դժվար թե կանգնեցի պատերազմները, բայց եթե արածս գեթ մեկ մարդու մտածողությունը կփոխի, ուրեմն ես կարող եմ ինձ բավարարված համարել, նույնիսկ՝ հաղթանակած:
Տ.Մ. - Որքան հասկանում եմ, անուղղակի պատասխանատվության մասին ես խոսում: Ասա ինձ խնդրեմ՝ այդ դեպքում նշածդ պատասխանատվության համատեքստում, ո՞րն է իմ, քո և մեզ պես մարդկանց մեղքը: Ի՞նչն այնպես չենք արել, որը հանգեցրեց պատերազմի:
Ա.Ի. - Կոնկրետ մեղք չկա
Տ.Մ. - Ո՛չ, ողբերգության (իսկ պատերազմը ողբերգական կենսական նյութ է) պատասխանատվությունն, ինքնին, արդեն իսկ նշանակում է մեղավորություն և այն չի՛ լինում առանց ողբերգական մեղքի:
Ա.Ի. - Ժանրային առումով դու իհարկե իրավացի ես, բայց խնդրում եմ անուղղակի մեղավորության հարցում ինձանից մի՛ պահանջիր միանգամայն ուղղակի պատճառաբանում - հիմնավորումներ: Անմիջական մեղավորների հետ բոլորս էլ քաջածանոթ ենք: Ասածս անուղղակի մեղավորության հարցը առաջ է գալիս այն ժամանակ, երբ ուրիշի ճակատագիրը խեղող բարոյազուրկ իրականությունը ընդունում ես հենց այնպիսին, ինչպիսին, որ այն կա, դրա դեմ չես պայքարում: Քո իսկ կեցվածքով խթանում տվյալ երևույթի բարոյահոգեբանական օրինաչափության վերածվելուն:
Տ.Մ. – Այսինքն կրավորական կենսակերպով նպաստելով ընդգրկուն ագրեսիայի կենսունակությանը, սկսում ես ագրեսորի հետ թեկուզև անուղղակիորեն պատասխանատվությու՞ն կիսել:
Ա.Ի. - Անշուշտ…
Տ.Մ. - Բարի, իսկ հարցազրույցներիցդ ստացած ինչպիսի զգացողություններն ու տպավորություններն են քեզ այսօրինակ կոնցեպցիայի հանգեցրել:
Ա.Ի. - Առաջնային և գերակայող տպավորությունն այն է, որ պատերազմի ‹‹պարգևած›› հոգեկան և մարմանական հետևանքները հիմնականում միանման են:
Տ.Մ. - Բնական է. պատերազմը բերում է մահ և ողբերգություն, իսկ կորստի ցավն, անկախ բոլոր բազմազան հանգամանքներից, մարդկանց նույնացման է տանում, բայց ինձ թվում է՝ միջազգային կոնֆլիկտները սադրող պատճառներն էլ առանձնապես շատ չեն տարբերվում իրարից:
Ա.Ի. – Դատողությունդ մտածելու տեղ է տալիս, բայց դեռ նույնիսկ աղոտ չեմ պատկերացնում ասածիդ բուն էությունը:
Տ.Մ. - Տես, բոլոր երկրներում ամենքն էլ հստակ հասկանում են, որ պատերազմն անխուսափելիորեն ողբերգություններ է ծնելու, բայց միևնույն է չեն խորշում այդ քայլին դիմելուց: Ուրեմն ինչ-որ մի երևույթ ամեն դեպքում անհաղթահարեի է այս հարցում:
Ա.Ի. - Միֆական - հեքիաթային բնորոշմամբ եթե պատճառաբանեմ ասածդ՝ կստացվի, որ ամեն հիսուն տարին մեկ մեր մոլորակի բնակչությունը խենթանում է և սկսում է պատերազմներ ստեղծել:
Տ.Մ. - Իսկ եթե ավելի իրատեսական - հոգեբանական տեսանկյունից հարցը դիտարկենք:
Ա.Ի. - Հոգեբանական առումով, ինձ թվում է պարապ, ես կասեին նույնիսկ շատ պարապ մնալուց է, որ աննպատակ մարդիկ այդպիսի բաներ են անում:
Տ.Մ. - Տաղտուկը ցրելու միջո՞ց…
Ա.Ի. - Նաև…
Տ.Մ. - Դա հարակից հանգամանք է, որը մեծ ցանկության դեպքում անգամ հարյուր հազարավոր ընտանիքների դժբախտության ահռելի մեղքի տակ մտնելու պատճառ չի՛ կարող լինել:
Ա.Ի. - Այդ դեպքում, ո՞րն է ըստ քեզ իրական պատճառը:
Տ.Մ. - Ենթադրում եմ, որ քիչ առաջ մեր հիշատակված անմիջական պատասխանատուների կողմից իրենց առաքելության թյուրընկալումը:
Ա.Ի. - Նորից բարոյահոգեբանական ռեբուսներով ես խոսում: Պարզաբանիր խնդրում եմ:
Տ.Մ. - Գլոբալ առումով քաղաքականություն կոչվող կենդանի դիակն իր կողմնապահությամբ, անսկզբունքայնությամբ ու ինքնավաճառությամբ արդեն վաղուց սպառել է իրեն: Անկախ պսեվդոքաղաքագիտական փաթեթավորումից՝ ձևակերպում - սահմանումներից, միևնույն է՝ աշխարհում, ինչպես տեսնում ենք, ուժն է ծնում իրավունք: Ուժային իրավասության խեղված ընկալումն ինքնաբերաբար առաջացնում է պատասխանատվություն չունենալու զգացողություն. ինքն ուժեղ է, այդ ո՞վ պետք է իրեն պատասխանատվության ենթարկի: Ու գլուխ է բարձրացնում անպատժելիության ‹‹բացառիկ անասնական›› իրավունքը, երբ ոմանք, օրուելյան բնորոշմամբ, ‹‹ավելի հավասար›› են:
Ա.Ի. - Կդժվարանամ առարկել, չգիտեմ՝ ինչ ասել:
Տ.Մ. - Գիտեմ, և շարունակելով միտքս, պետք է հավելեմ, որ երբ այդ ‹‹օրուելյան համախտանիշը›› սկսում է համակարգային բնույթ կրել, դրանում գոյող ու գործող անձինք էլ սկսում են պահպանել տվյալ խաղի կանոնները, որպեսզի համակարգի ատամնանիվների արանքում մնալով չճզմվեն: Այսինքն տոտալ, ասել թե՝ համաժողովրդական ընդգրկում է ստանում, ինչը հուզական վարակից սովորության ու բնավորության գծի է վերաճում: Տարածման և խորացման այդպիսի աստիճանի հասած հոգեկան երևույթները սովորաբար գրեթե անհնարին է արմախատիլ անելը:
Ա.Ի. - Վստա՞հ ես, որ այդքան բարդ է:
Տ.Մ. - Ավելի քան վստահ եմ, որովհետև դա անելու համար հայրենակցիդ՝ Մարատ Սադի պահանջած բազում մահապատիժներն են անհրաժեշտ: Այլապես՝ անուղղակի պատասխանատվության համապատկերում փոխակերպվում է շարքային քաղաքացու ինքնագիտակցումը. բոլորն էլ այդպիսին են, ես ինչու՞ պետք է տարբերվեմ: Հատկապես, որ բոլորի մեղավոր լինելու պարագային վերջում ամենքն էլ անմեղ մեղավորի իդուլգենցիոն կարգավիճակն են ստանում: Այստեղ եմ ես տեսնում այն խիստ ցավալի իրողության՝ հանցագործ անհոգության շարունակականության բացատրությունը, որ 4000-5000 պատերազմական զոհեր ունենալուց հետո էլ, այնուամենայնիվ, մեր ժողովուրդը չվերանայեց արժեհամակարգի բարոյահոգեբնական իր կողմնորոշումները: Հավատարիմ մնաց սոցիալ-տնտեսական տիրոջ թելադրած ամենընդունակությանը:
Ա.Ի. - Լսիր, դու չե՞ս կարող բազմանշանակ բարդաբանություններով միտքդ չպատկերավորել: Ի՞նչ նկատի ունես ասելով հանցագործ անհոգություն:
Տ.Մ. - Նկատի ունեմ այն, որ մենք, երեսուն տարի հաղթանակած կողմ լինելով, գլխապտույտ ունեցանք ռազմական այդ հաջողությունից: Այնքան մեծամտացանք, որ աստիճանաբար սկսեցինք նույնիսկ իրականության զգացողությունը կորցնել: Իրական վտանգների փաստական ներկայությանը հայրենասիրական պաթոսից պարզունակորեն ընդդարմացածի մեծախոս ալոգիզմներով պատասխանելով: Միամտաբար հուսալով, թե այդկերպ վտանգներն էլ կընկերակցեն մեր կոլեկտիվ թմբիրին: Այնինչ, պետք էր մեր տաղանդավոր թատերական գործիչներից արցախցի Նարինե Գրիգորյանի հետպատերազմական մտածումի դիալեկտիկ կենսափիլիսոփայության տրամաբանությանը հետամուտ լինել: Հաղթանակելիս և դրանից հետո չմոռանալ, որ կյանքում կարող նաև պարտություն էլ լինել, իսկ պարտություն կրելուց հետո էլ հետագա հաղթանակի հույսին հուր հավիտյան հրաժեշտ չտալ:
Ա.Ի. - Կուտակված քաղաքացիական գոլոշին բաց թողնելուցդ հետո թույլ տուր հարցնել, թե տվյալ իրադրության հուսադրող լուծման համար ի՞նչ ես առաջարկում:
Տ.Մ. - Ոչինչ…
Ա.Ի. - Ինչպե՞ս, թե ոչինչ…
Տ.Մ. - Հենց այդպես, ուղղակի հավատում եմ նախագծիդ անշահախնդիր ու անկողմնակալ ընթացքին և քեզ ստեղծագործական հաջողություն մաղթում նախաձեռնածդ այս գործում