Սեղմիր
ԴՐԱՄԱՏՈւՐԳԻԱԿԱՆ ՀԱՐՑԵՐ

12.01. 2024   00:56

ԱՅՎԱԶՅԱՆԱԿԱՆ ԹԱՏԵՐԱԿԱՆ ՓԱՌԱՏՈՆ 2013

Աղասի Այվազյանի պիեսներից շատերը դեռ միայն ընթերցման փուլում են: Աշխարհում շատ կան երևի նման պիեսներ` պիեսներ ընթերցման համար:
Աղասին բեմադրեց իր «Առլեզը», և եթե նրա ստեղծագործության դրամատուրգիայի փուլը ճակատագրորեն համընկներ երիտասարդական բուռն, ծաղկուն ուժերի ժամանակահատվածին, և այդքան շատ բան կախված չլիներ սովետի` արվեստագետին վերաբերվելու քմահաճությունից, ապա ինքը պետք է բեմադրեր դրանցից շատերը: Կարողացավ միայն չորսը իր գործերից բեմականացնել-էկրանավորել, այս փորձառությունից ելնելով` գրեց «Օբյեկտիվ-18» հրաշալի պատումը, կարողացավ տեսնել իր պիեսներից որոշների հաջողված և ձախողված բեմադրությունները, ուրախացավ և տխրեց: Բայց հոգ չէ, պիեսները կան, մնում է դրանց բեմ բարձրանալու ժամին սպասել: Նա հաճախ գրել է «աբսուրդի թատրոնի» ոճավորումով` առանց այս պիտակի տակ մտնելու մտադրությանԲայց Այվազյանի ստեղծագործական ողջ դաշտն է կառուցապատված իրականության, ֆանտասմագորիայի և աբսուրդի իր իսկ թրծած աղյուսներով: Նրա պիեսներից շատերը կարելի է «տեղայնացնել» որպես «աբսուրդի թատրոն» կամ «աբսուրդի տնկարան», որտեղից հատուկ աճեցված ծառատեսակներ են ճամփորդելու տարբեր ուղղություններով: 1973թ.-ին լույս տեսած «Հեքիաթը» ֆանտասմագորիայի եզակի նմուշ է` ոչ միայն որպես գրականություն, այլև որպես մեզանում այս հոսանքի սկզբնավորում:

Էժեն Իոնեսկոն «աբսուրդի թատրոնի» մասին գրում է. «Ինչ վերաբերում է ինձ, ես դժվարությամբ եմ ընդունում այս եզրույթը, բայց այժմ, եթե այն կիրառություն է գտել թատրոնի ինչ-որ տեսակ բնորոշելու համար և գործ է ածվում թատերական ստեղծագործությունների, դարաշրջանի թատերական որոշակի հոսանքի համար, ապա ես հիմքեր ունեմ աբսուրդի թատրոնը աբսուրդ համարելու: Կգերադասեի, ինչպես և Էմմանուել Ժակարը (այս ոճի մյուս հանրահայտ ներկայացուցիչը), այդ թատրոնն անվանել «ծաղրուծանակի թատրոն»: Իսկապես, այդ թատրոնի` իմ թատրոնի պերսոնաժները ո՛չ տրագիկ են, ո՛չ` կոմիկական, նրանք ծիծաղելի են: Նրանք չունեն գոնե ինչ-որ տրանսցենդենտալ կամ մետաֆիզիկական արմատներ: Նրանք միայն պայացներ կարող են լինել, որ զուրկ են հոգեբանությունից, համենայնդեպս այն տեսակ հոգեբանությունից, որ մինչև այժմ հասկանում էինք: Եվ, այսուհանդերձ, իհարկե, կդառնան խորհրդանիշ-պերսոնաժներ, որ որոշակի դարաշրջան են արտահայտում»:

Իսկ ի՞նչ են ասում իրենց մասին «Գոմուլ կամ…» պիեսի հերոսները: «Տուցո.-Հա, բոլորովին մոռացել էի ասել իմ հպարտության մասին: Հպարտություն էլ չունեմ: Եվ ինչպես գիտեք, մարդ կյանքը տալիս է առաջին հերթին հպարտության համար: Եվ պետք է ասեմ նաև, որ եթե հիշեցնեք ամոթի մասին` ամոթ էլ չունեմՈւղղակի չկա: Եվ ես ոչինչ չեմ զգում: Պալաս-Միանգամից ասա, որ երջանիկ աղբակույտ ես: Տուցո-Ոչ, սինյորա: Պիչոնա -Անբա՞խտ ես, ուրեմն: Տուցո-Ոչ, ոչ էլ անբախտ եմ…. Դուք ասացիք, հարգարժան պոռնիկներ, որ դատարկություն եմ ես` կեղտոտ ու ծակոտկեն մաշկի մեջու այնքան նրբանկատ գտնվեցիք, որ ծակոտի անվանեցիք ծակերը, այնքան մեծ ու անճոռնի, որ նրանց միջից դուրս է թափվել ձեր ասած այդ դատարկության երջանկությունը: Ես ուղղակի չկամԵվ ինչպես տեսնում եք` ես կորցնելու բան չունեմ»:

Իհարկե, «Հեքիաթի» մերկ մարդիկ պայացներ չեն, ճիշտ հակառակը` մարմնացած ողբերգություն են, երբ անծանոթ գեղեցիկը դաժանաբար ոչնչացվում է առանց իր նպատակին ծառայելու, բայց որ այս անհասկանալի արարածները գոնե մեր չափանիշներով հեռու են որևէ հոգեբանության կրողները լինելուց, փաստ էՀոգեբանությունը հատուկ է նրանց ոչնչացնողներին և սրանց դեմ անզոր-անճարակ մի պերսոնաժի, որի դերը հիմնականում հայեցող լինելն է:

Այդպիսի «հայեցող» է դրամատուրգ Աղասի Այվազյանն այն պիեսներում, որոնք նա անվանել է կլոունադաԴիպլիպիտո», «Գոյություն»), ֆարսԼոքո և Մուսես»), կատակախաղՊոլոզ Մուկուչի կշեռքը»), բուֆԳոմուլ կամ…»), մռայլ կատակախաղքՇնաձկի ստամոքսը»), տրագիֆարսԻնքնասպան նավը»), սյուր-մյուռ պիեսԳնում ենք»), փոքրիկ խնդմնդուքԱչքը ծոծրակին»), (թեև սա հեռու է «խնդմնդուք» և այն էլ` «փոքրիկ» լինելուց, քանի որ իր արծարծումով շատ է հեռահար): Թվարկվածներից ոչ մեկը հատուկ բարդ բեմահարդարման կարիք չունի, այնքան որ պայմանական են միջավայրերը: Ներոնի ներկայության համարԱզիատիկ») յուրահատուկ պալատական շքեղության փոխարեն բավական են պատերին ամրացված դիմակները, որոնք նաև որպես անդեմ ամբոխ կարող են դիտվել, «Դեկորների» դեկորները առավել քան տեղ են թողնում բեմադրիչի երևակայության համար` սուղ միջոցներով: Գուցե Ա. Այվազյանը սովորության համաձայն այս «ուղեցույցները» դնում է իբր ասելու, որ շատ լուրջ չընդունվեն իր «խաղքը», «բուֆը» կամ «ֆարսը», բայց հո գիտենք` սա սեթևեթանք է լոկ: Որքան էլ նրա գործող անձինք զուրկ լինեն անհատականությունից, որ հենց աբսուրդի հիմքն է` «Գոդոյից» սկսած, նրանք ժամանակի ու իրենց բաժին իրավիճակի կրողներն են, իսկ այս երկուսը Ա.Այվազյանի պեղող հայացքի տակ ինչե՜ր չեն կարող բացապարզելբացապարզելը» Աղասու հորինած բառերից է):

Հենց այդպիսին է աբսուրդի թատրոնը. կարևորը և անկարևորը այստեղ միա­հյուսված են անճանաչելիության չափ, այս խառնարանից հանդիսականը պետք է ելք գտնի` առանց ողջախոհությունը կորցնելու:

ԱԼԻՍ Հովհաննիսյան

Նյութի աղբյուրը՝ ԳՐԱԿԱՆ ԹԵՐԹ 26.11.2013

353 հոգի